แร่ธาตุเป็นสารอาหารอีกประเภทหนึ่งที่ร่างกายต้องการและขาดไม่ได้เพราะแร่ธาตุบางชนิดเป็นส่วนประกอบของอวัยวะและกล้ามเนื้อบางชนิดเช่น กระดูก ฟัน เลือด แร่ธาตุบางชนิดเป็นส่วนของสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับการเจริญเติบโตในร่างกาย เช่น ฮอร์โมน เฮโมโกลบิน เอนไซม์ เป็นต้น นอกจากนี้แร่ธาตุยังช่วยในการควบคุมการทำงานของอวัยวะต่าง ๆ ของร่างกายให้ทำหน้าที่ปกติ เช่น ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อและระบบประสาท การแข็งตัวของเลือด และช่วยควบคุมสมดุลของน้ำในการไหลเวียนของของเหลวในร่างกาย
แร่ธาตุเป็นสารกลุ่มอนินทรีย์ ในร่างกายสัตว์ประกอบไปด้วยแร่ธาตุประมาณ 4 – 6 % ซึ่งความต้องการแร่ธาตุของสัตว์ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย เช่น
1.ชนิดของสัตว์ สายพันธุ์ และเพศ
2.คุณภาพของอาหารและปริมาณสารอาหารที่สัตว์ได้รับ
3.ประสิทธิภาพการผลิตของสัตว์ เช่นปริมาณการผลิตน้ำนม มากหรือน้อย
4.ระยะของสัตว์ เช่น ไก่ไข่ระยะให้ไข่ หรือแม่โคระยะให้น้ำนม ย่อมมีความต้องการแคลเซียมในการสร้างผลผลิต มากกว่าปกติ
5.อายุของสัตว์ สัตว์อายุน้อยจะดูดซึมได้ดีกว่าสัตว์อายุมาก
6.สุขภาพของสัตว์ การเป็นโรคหรือมีพยาธิ ขนาดน้ำหนักตัว
7. ปัจจัยอื่นๆ เช่น การเสริมแร่ธาตุบางชนิดในปริมาณที่มากเกินไปมีผลยับยั้งการดูดซึมแร่ธาตุชนิดอื่น
ตารางที่ 1 อาการที่เกิดขึ้นจากการขาดแร่ธาตุ และลักษณะของโรค
| ชนิดของแร่ธาตุ | สภาวะที่ทำให้เกิดการขาดแร่ธาตุ | ลักษณะอาการของโรค |
| เกลือ(โซเดียม และ คลอไรด์) | 1.โปรตีนในสูตรอาหารทั้งหมดมาจากพืช 2.การเกิดท้องร่วง |
สัตว์ไม่อยากกินอาหาร เซื่องซึม นัยน์ตาตก แทะหรือเลียคอก กัดหางตัวเอง ปัสสาวะน้อยลง ยูเรียในเลือดเพิ่มขึ้น |
| แคลเซียม | 1.โปรตีนในสูตรอาหารทั้งหมดมาจากพืช 2.สัตว์ไม่ได้รับแสงแดดหรือขาด วิตามินดี 3.การมีฟอสเฟตมากจะทำให้การดูดซึมแคลเซียมลดลง 4.การมีแมกนีเซียมในอาหารมากไป แมกนีเซียมจะเข้าไปแทนที่แคลเซียมในกระดูกและเพิ่มการขับแคลเซียมออกจากกระดูก |
1.สัตว์เล็กเป็นโรคกระดูกอ่อน ( ricket) สัตว์ที่โตแล้วเป็นโรคกระดูกเปราะ 2.ไข่เปลือกบาง ไข่ลด แคลเซียมในน้ำนมต่ำ เกิดอาการชัก 3.เบื่ออาหาร เซื่องซึม เติบโตช้า ขาแข็ง ตัวแข็ง โครงร่างไม่แข็งแรง 4.ระบบสืบพันธุ์เสื่อม ลูกที่คลอดตายในท้อง |
| ฟอสฟอรัส | 1.ในอาหารที่มีเมล็ดพืชเป็นส่วนประกอบสัตว์ดึงไปใช้ได้เพียง 1/2 หรือ 1/3 ส่วน 2.ระยะปลายของการอุ้มท้องและขณะให้นม 3.การมีแมกนีเซียมและแคลเซียมมากจะลดการดูดซึมฟอสฟอรัส |
1. กระดูดอ่อนและเปราะ 2.การผลิตไข่ลดลง อาการอื่นๆคล้ายกับการขาดแมกนีเซียม 3.ความผิดปกติของหัวใจ เกิดร่องรอยการผิดปกติที่ไต 4.การเจริญเติบโตลดลง เดินโซเซ กล้ามเนื้ออ่อนแอ |
| กำมะถัน | การได้รับอาหารที่มีแร่ธาตุกำมะถันไม่เพียงพอ | 1.ร่างกายซูบผมอย่างรวดเร็ว 2.เนื้อเยื่อในการสร้างเขา ขน และกีบไม่เจริญเติบโต 3.การได้รับมากไปเป็นพิษต่อร่างกายสัตว์และทำให้การ ดูดซึมสังกะสีและแมกนีเซียมลดลง |
| ไอโอดีน | การได้รับสารอาหารที่มีแร่ธาตุไอโอดีนไม่เพียงพอ | 1.เป็นโรคคอพอก ลูกอ่อนแอ ตายหลังคลอด 2.ลูกสุกรเกิดมาไม่มีขน |
| เหล็ก | 1.ในลูกสัตว์ดูดนม 2. การขาดวิตามิน บี6 ทำให้การดูดซึมลดลง 3.อัตราส่วนของแคลเซียมและฟอสฟอรัสมีผลต่อการดูดซึมธาตุเหล็ก |
1.โรคเลือดจางชนิดมีฮีโมโกลบินน้อยกว่าปกติและมีเม็ดเลือดแดงน้อย 2.ลูกสุกรมีอาการบวมที่หัวและไหล่ ขอบตาด้านในซีด ซึม เติบโตช้า |
| ทองแดง | 1.ในลูกสัตว์ดูดนม 2.มีธาตุโมลิบดีนัมและสังกะสีมากจะลดการสะสมและการนำใช้ของทองแดง |
1.ขนเป็นสีอ่อนหรือไม่มีขน 2.มีอาการทางประสาท เซื่องซึม ข้อบวม กระดูกเปราะและโลหิตจาง |
| สังกะสี | 1.อาหารที่มีแคลเซียมและไฟเตสมากจะขัดขวางการดูดซึมสังกะสี 2.ได้รับกำมะถันมากเกินไปละลดการดูดซึมสังกะสี |
1.ขนร่วงหรือขนขึ้นช้า ผิวหนังหยาบหรือหนังหนา มีลักษณะเป็นขี้เรื้อน 2.ซึม เบื่ออาหาร ไม่เจริญเติบโต อุจจาระร่วง อาเจียน |
| แมกนีเซียม | 1.การได้รับสารอาหารที่มีแร่ธาตุแมกนีเซียมไม่เพียงพอ 2.อาหารที่มีกำมะถันมากจะลดการดูดซึมแมกนีเซียม |
ทำให้เกิดอาการชัก สั่น ตื่นตกใจง่าย กล้ามเนื้อกระตุก ข้อเท้าอ่อน สูญเสียสมดุลถ้ามีมากส่งผลให้การทำงานของ แคลเซียมและฟอสฟอรัสผิดปกติ |
| แมงกานีส | 1.การได้รับสารอาหารที่มีแร่ธาตุแมงกานีสไม่เพียงพอ | 1.ลูกสัตว์อ่อนแอ การทรงตัวไม่ดี สัตว์ที่โตเต็มที่จะเพิ่มการสะสมของไขมัน ขาโค้งงอ บวมบริเวณข้อต่อ 2.สัตว์เป็นสัดไม่สม่ำเสมอ 3.สัตว์ปีกมีอาการทางประสาท หงายคอไปข้างหลัง ข้อเข่าบวม |
| ซิลิเนียม | 1.การได้รับสารอาหารที่มีแร่ธาตุซิลิเนียมไม่เพียงพอ | 1.บวมน้ำไต้ผิวหนัง เนื้อตายที่ตับ ไขมันในร่างกายเป็นสีเหลือง 2.ถ้าอาการเรื้อรังจะเดินสะเปะสะปะ ถ้ารุนแรงอาจถึงตาย |
เนื่องจากแร่ธาตุป็นองค์ประกอบของอวัยวะในร่างกายสัตว์ซึ่งสัตว์ไม่สามารถขาดได้ หากการใช้สินค้าที่ไม่ได้มาตรฐาน จะส่งผลกระทบโดยตรงต่อผู้เลี้ยงสัตว์คือ
1. ส่งผลต่อสุขภาพของสัตว์โดยตรงและส่งผลไปยังผลผลิตของสัตว์ สุขภาพของสัตว์แย่ลง ประสิทธิภาพการผลิตลดลงหากได้รับปริมาณแร่ธาตุที่ไม่เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย
2. ผู้เลี้ยงสัตว์เสียต้นทุนการผลิตมากขึ้น เนื่องจากการใช้สินค้าที่ไม่ได้ผล ทำให้ต้องเปลี่ยนสินค้าให้ เสียเวลาในการจัดการเพิ่มขึ้นอาจมีการคัดสัตว์ทิ้งเพิ่มขึ้นเมื่อสัตว์ไม่ได้คุณภาพ
3. หากคุณภาพของสินค้าไม่มีความสม่ำเสมอเช่น ในบางชุดการผลิตมีความเข้มข้นของแร่ธาตุบางมากกว่าปกติ อาจส่งผลให้แร่ธาตุตัวที่มีมากเกินความต้องการไปยับยั้งการดูดซึมหรือนับยั้งการใช้ประโยชน์ของแร่ธาตุชนิดอื่น
เครื่องมือสำหรับการวิเคราะห์หาปริมาณแร่ธาตุ
MP-AES คืออะไร
MP-AES เป็นเครื่องมือที่ใช้เทคโนโลยีระดับสูงที่มีความทันสมัยในการวิเคราะห์หาปริมาณแร่ธาตุในอาหาร อาหารเสริม พืชผัก งานปิโตรเลียม และโลหะหนักที่ปนเปื้อนในสิ่งแวดล้อม ซึ่งบริษัท บิ๊ค เคมิคอลเป็นโรงงานยาสัตว์รายแรกในประเทศไทยที่นำเทคโนโลยีใหม่นี้มาใช้เพื่อให้การตรวจสอบคุณภาพมีความแม่นยำมากขึ้น
การทำงานของ MP-AES
เครื่องมือจะทำการตรวจจับพลังงานแสงที่แร่ธาตุปล่อยออกมาหลังจากถูกกระตุ้นด้วยพลังงานความร้อนสูงเพื่อมาประมวลผลหาชนิดของแร่ธาตุและปริมาณของแร่ธาตุที่มีในตัวอย่างที่เราต้องการทราบโดยจะสามารถแยกชนิดของแร่ธาตุได้จากความยาวคลื่นแสงของแร่ธาตุที่แตกต่างกัน และหาปริมาณได้จากความเข้มแสงที่แร่ธาตุปล่อยออกมา
แร่ธาตุที่สามารถวิเคราะห์ได้
สามารถวิเคราะห์ได้ทั้งวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์สำเร็จรูป
| แร่ธาตุ | ปริมาณขั้นต่ำที่สามารถวิเคราะห์ได้ (ppb) | แร่ธาตุ | ปริมาณขั้นต่ำที่สามารถวิเคราะห์ได้ (ppb) |
| ซีลีเนียม (Se) | 77.00 | เงิน (Ag) | 1.20 |
| สารหนู (As) | 57.00 | แมงกานีส (Mn) | 1.05 |
| พลวง (Sb) | 12.00 | โพแทสเซียม (K) | 0.65 |
| แพลตินัม (Pt) | 6.10 | โรเดียม (Rh) | 0.50 |
| สังกะสี (Zn) | 3.10 | โครเมียม (Cr) | 0.30 |
| ตะกั่ว (Pb) | 2.50 | โซเดียม (Na) | 0.12 |
| ทองคำ (Au) | 2.10 | แมกนีเซียม (Mg) | 0.09 |
| แพลเลเดียม (Pd) | 1.60 | แคลเซียม (Ca) | 0.04 |
| แคดเมียม (Cd) | 1.40 | ||
| *หน่วย ppb หมายถึง ระดับความเข้มข้น 1 ส่วนในพันล้านส่วน (µg/kg) | |||
ข้อดีของเครื่อง MP-AES
แม่นยำสูง สามารถหาปริมาณแร่ธาตุในระดับต่ำได้ (ความเข้มข้น 1 ส่วนในพันล้านส่วน, ppb)
ใช้งานง่าย มีโปรแกรมคอมพิวเตอร์ควบคุม
ปลอดภัย ใช้อากาศจากสิ่งแวดล้อมเป็นตัวให้พลังงานแทนวัตถุไวไฟ (Flammable gases)
ใช้ตัวอย่างและเวลาในการวิเคราะห์น้อย เตรียมตัวอย่างเพียงครั้งเดียว ก็สามารถวิเคราะห์แร่ธาตุทุกชนิดที่ต้องการได้
ตารางเปรียบเทียบประสิทธิภาพการวิเคราะห์ปริมาณแร่ธาตุที่ต่ำที่สุดระหว่างเครื่อง Flame AA และ 4200 MP-AES ที่
การใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีคุณภาพนอกจากจะส่งผลโดยตรงต่อสุขภาพของสัตว์แล้ว ยังส่งผลต่อประสิทธิภาพการผลิตของสัตว์รวมทั้งการลดต้นทุนที่เกิดขึ้นจากการจัดการด้วย
